Το Φρούριο της Φυλής
Σας παραθέτουμε ένα ιδιαιτέρως ενδιαφέρον άρθρο της κας Ζώγκου Γεωργιάννας ,για το Φρούριο της Φυλής .Αναφέρεται στην ιστορική διασύνδεσή του με τους αγώνες για την Αθηναική Δημοκρατία . Σημειώνουμε ότι μέχρι και τον 19ο αι. από το φρούριο της Φυλής περνούσε ο δρόμος που συνέδεε την Θήβα με την Αθήνα, ανάμεσα στον Κιθαιρώνα και την Πάρνηθα ενώ ταυτόχρονα, ο ίδιος δρόμος περνούσε από το φρούριο των Ελευθερών και έφτανε στο Θριάσιο Πεδίο. Βρισκόταν σε πλεονεκτική θέση, καθώς ήλεγχε πολλά από τα περάσματα από την πεδιάδα των Σκούρτων, που αποτελούσε πεδίο μαχών μεταξύ Βοιωτών και Αθηναίων. Έχει εξαιρετική εποπτική θέα προς την Αθήνα και οπτική επαφή με την κορυφή Κεραμίδι, τον Λυκαβηττό, την Πέτρα της Θοδώρας και την Ακρόπολη.
Ιστορικό πλαίσιο
Η πολιτική κατάσταση ήταν τεταμένη στην Αθήνα στα τέλη του 5ου αι π.Χ., η οποία, μετά την ήττα
της από την Σπάρτη στον Πελοποννησιακό πόλεμο, διένυε την οκτάμηνη περίοδο διακυβέρνησης των Τριάκοντα Τυράννων. Τον Δεκέμβριο του 404 π.Χ. ο Αθηναίος στρατηγός Θρασύβουλος μαζί με τον στρατηγό Άνυτο και ένα σώμα εβδομήντα εξόριστων δημοκρατικών που είχαν εκδιωχθεί από το ολιγαρχικό πολίτευμα, πέρασαν από τη Θήβα στην Αττική και κατέλαβαν το φρούριο της Φυλής, περιμένοντας την επίθεση των Τριάκοντα. Ο δήμος της Φυλής επιλέχθηκε, καθώς ήταν ένα μέρος που μπορούσε εύκολα να υπερασπιστεί από όλες τις πλευρές. Τα νέα της άφιξης του Θρασύβουλου εξαπλώθηκαν γρήγορα και παρά τα στρατιωτικά μέτρα που έλαβαν οι Τριάκοντα, η ομάδα του ενισχύθηκε από τριάντα περίπου ακόμα άντρες. Η εκστρατεία των Τριάκοντα, οι οποίοι, οδηγώντας μία πολυάριθμη δύναμη προς την Φυλή, στόχευαν στον αποκλεισμό του φρουρίου, διακόπηκε λόγω των έντονων καιρικών φαινομένων. Λίγους μήνες αργότερα, την άνοιξη του 403 π.Χ., επιχειρήθηκε μία δεύτερη εκστρατεία κατά του Θρασυβούλου και των δημοκρατικών, η οποία απέτυχε εκ νέου, καθώς ο στρατός των ολιγαρχικών αιφνιδιάστηκε και κατατροπώθηκε κοντά στις Αχαρνές.
Στη συνέχεια, ο Θρασύβουλος εγκατέλειψε το φρούριο και κινήθηκε προς τον Πειραιά και συγκεκριμένα στο λόφο της Μουνυχίας, όπου κατάφερε ισχυρό πλήγμα εναντίον του στρατού των ολιγαρχικών για μία ακόμη φορά. Μετά την ήττα των Τριάκοντα στη μάχη της Μουνυχίας, αποφασίστηκε η παύση τους και η εκλογή μίας νέας κυβέρνησης. Προκειμένου να διασωθεί και να διατηρηθεί το ολιγαρχικό πολίτευμα, μία γενική συνέλευση όρισε ένα σώμα από δέκα εκπροσώπους, το οποίο ονομάστηκε δεκαρχία. Παρά την αλλαγή κυβέρνησης, η δεκαρχία αποτυγχάνει να συνθηκολογήσει με τον Θρασύβουλο και ο εμφύλιος πόλεμος συνεχίζεται.
Επρόκειτο να παύσει μόνο έπειτα από την παρέμβαση του Παυσανία, στρατηγού και βασιλιά της Σπάρτης, ο οποίος αντικατέστησε τα μέλη της πρώτης δεκαρχίας με πιο μετριοπαθείς και διαλλακτικούς εκπροσώπους και τελικά κατάφερε την σύναψη ειρήνης με την Αθήνα. Συνεπώς, ο τερματισμός του εμφυλίου και η απελευθέρωση της Αθήνας οφείλεται αφενός στον Θρασύβουλο και τους συνεχείς αγώνες των δημοκρατικών και αφετέρου στην φρόνηση και νηφάλια κρίση του Παυσανία. Τα γεγονότα αυτά περιγράφουν με λεπτομέρεια ο Ξενοφών (2.4.1-2.4.17) και ο Διόδωρος Σικελιώτης (14.32-33).
Τοπογραφία και θέση
Το φρούριο εντοπίζεται σε φυσικό ισόπεδο της νότιας πλευράς του Όρους Πάρνηθας, σε υψόμετρο 680 μ., περίπου 1 χλμ. ΝΔ του αρχαίου δήμου της Φυλής Οινηίδας και ελέγχει το ορεινό πέρασμα μεταξύ Αττικής και Βοιωτίας. Βρίσκεται περίπου 6 χλμ. Β-ΒΔ από τον σύγχρονο Δήμο Φυλής, που σήμερα ανήκει στην περιφερειακή ενότητα Δυτικής Αττικής και περιλαμβάνει τις δημοτικές ενότητες των Άνω Λιοσίων, Ζεφυρίου και Φυλής.Μέχρι και τον 19ο αι. από το φρούριο της Φυλής περνούσε ο δρόμος που συνέδεε την Θήβα με την Αθήνα, ανάμεσα στον Κιθαιρώνα και την Πάρνηθα ενώ ταυτόχρονα, ο ίδιος δρόμος περνούσε από το φρούριο των Ελευθερών και έφτανε στο Θριάσιο Πεδίο. Βρισκόταν σε πλεονεκτική θέση, καθώς ήλεγχε πολλά από τα περάσματα από την πεδιάδα των Σκούρτων, που αποτελούσε πεδίο μαχών μεταξύ Βοιωτών και Αθηναίων, προς την Αθήνα. Έχει εξαιρετική εποπτική θέα προς την Αθήνα και οπτική επαφή με την κορυφή Κεραμίδι, τον Λυκαβηττό, την Πέτρα της Θοδώρας και την Ακρόπολη.
Το μνημείο
Το φρούριο χρονολογείται στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. και παρουσιάζει ακανόνιστη ελλειπτική κάτοψη με διαστάσεις περίπου 100 x 30μ., από τα NA προς τα BΔ. Το οχυρωματικό τείχος διατρέχει την βόρεια, νότια και ανατολική πλευρά του υψώματος και είναι ενισχυμένο με πύργους. Ένα τμήμα των τειχών της δυτικής και νοτιοδυτικής πλευράς είναι κατεστραμμένο σε μία έκταση περίπου 150 μ. Η απόκρημνη φύση της νοτιοδυτικής πλευράς καθιστά αδύνατη την είσοδο στο φρούριο από εκείνο το σημείο, συνεπώς δεν συνέτρεχε λόγος τείχισής της.
Διαθέτει δύο πύλες, μία κύρια στα ανατολικά η οποία σήμερα δεν σώζεται και άλλη μία μικρότερη, στα νότια. Η νότια πλευρική πύλη αποτελείται από ένα λίθινο υπέρθυρο, το οποίο στηρίζεται στο τείχος. Το φρούριο διέθετε εφτά πύργους συνολικά, έξι τετράγωνους και έναν στρογγυλό, από τους οποίους σήμερα σώζονται ο βόρειος, ο βορειοανατολικός, ο νοτιοανατολικός, και ο νότιος. Οι πύργοι συνδέονταν μεταξύ τους μέσω του περιδρόμου (1), ενώ το φρούριο διέθετε επίσης προμαχώνα (2). Στην βορειοανατολική γωνία, πλησίον της ευπρόσβλητης κεντρικής πύλης βρίσκεται ο στρογγυλός πύργος, ο επιβλητικότερος όλων, με έχει διάμετρο 6 μ. Στις επεκτάσεις της βόρειας και νότιας πλευρά του τείχους, που έχουν καταρρεύσει και δεν διασώζονται, υπήρχαν δύο πύργοι αντιστοίχως. Στο εσωτερικό του φρουρίου έχουν εντοπιστεί τα ερείπια κτισμάτων για την εξυπηρέτηση των αναγκών του οχυρού και τη διαμονή της φρουράς. Έχουν εντοπιστεί επίσης τα ερείπια μίας δεξαμενής σε κοντινή απόσταση, που χρησιμοποιούταν για την αποθήκευση πόσιμου νερού, το οποίο αντλούσαν από τις τέσσερις πηγές που βρίσκονταν στα Β και ΒΑ του φρουρίου.
1. Ο περίδρομος ήταν διάδρομος για την κυκλοφορία των αμυνόμενων στρατιωτών πίσω από τις επάλξεις ,από όπου έριχναν τα πυρά τους.
2 Προεξέχον τμήμα τείχους ή συνηθέστερα προκεχωρημένος πύργος με αυτόνομη οχύρωση που αποτελούσε μέρος ενός μεγαλύτερου φρουρίου
Πως μπορώ να το επισκεφτώ;
Η πρόσβαση στον αρχαιολογικό χώρο μπορεί να γίνει είτε με Ι.Χ. μέσω της Επαρχιακής οδού 2 Αγίων Αναργύρων-Φυλής, (περίπου 17 λεπτά από την Φυλή), είτε πεζή, ακολουθώντας τα ορειβατικά και περιπατητικά μονοπάτια. Το μνημείο έχει μεγάλη ιστορική αξία, καθώς είναι άρρηκτα συνδεδεμένο τόσο με την ιστορία της Αθήνας και της δημοκρατίας όσο και με την τοπική ιστορία της Φυλής. Επιπλέον, βρίσκεται εντός του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας, που αποτελεί έναν πνεύμονα οξυγόνου με πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Το όρος της Πάρνηθας προσελκύει έντονα το ορειβατικό και αναρριχητικό ενδιαφέρον και υπάρχουν διαδρομές τόσο για έμπειρους ορειβάτες όσο και για άπειρους επισκέπτες που επιθυμούν μία εξόρμηση στη φύση.
Βιβλιογραφία
Σκιάς, Α. (1900). Ανασκαφαί παρά την Φυλήν. 1901 (σσ. 13, 38-50). Αθήνα: ΠΑΕ.
McCredie, J. R. (1966). Fortified Military Camps in Attica. Princeton, New Jersey: J. H. Furst Company.
Βερούτη, Σ.-Μ. (χ.χ.). Μοναστήρια - Εκκλησίες. Ανάκτηση από https://www.fyli-xasia.gr/monastiria- ekklisies/
Πλάτωνος-Γιώτα, Μ. (2004). Αχαρναί - Ιστορική και Τοπογραφική Επισκόπηση των Αρχαίων Αχαρνών, των γειτονικών Δήμων και των οχυρώσεων της Πάρνηθας.
Bury, J., & Meiggs, R. (2011). Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδα;. Αθήνα: Ινστιτούτο του Βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα.
Camp, J. M. (2009). Οι αρχαιότητες της Αθήνας και της Αττικής. Αθήνα: Ινστιτούτο του Βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα.
Wrede, W. (1926). Phyle. Στο Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Berlin: Archäologisches Institut.
Βερούτη, Σ.-Μ. (2021, 1 22). Ο Δήμος Φυλής στην αρχαιότητα. Ανάκτηση από https://www.fyli- xasia.gr/l/ayti-einai-mia-dimosieysi-me-eikones/
Γιώτας, Δ. (2006). Φρούρια - Οχυρώσεις - Υδραγωγεία. Στο Ν. Νέζης, Δ. Γιώτας, & Δ. Μπασάντης (Επιμ.), Πάρνηθα (σσ. 177-185). Αθήνα: Εκδόσεις Ανάβαση.
Σκιάς, Α. (1900). Ανασκαφαί παρά την Φυλήν. 1901 (σσ. 13, 38-50). Αθήνα: ΠΑΕ.
Η Γεωργιάννα Ζώγκου είναι Αρχαιολόγος με Μεταπτυχιακές σπουδές στη Διαχείριση Μνημείων . Είναι συνεργάτης του εγκεκριμμένου εκπαιδευτικού προγράμματος <Τα Βυζαντινά Μνημεία της Αθήνας > και μία εκ των υπευθύνων για τις εκπαιδευτικές δράσεις του συλλόγου μας .